Senin, 11 Agustus 2014

TUMOPOK


Oleh Iswan Sual


Alo Iswan : Tabea e Ineng…. Misam re’? Semasu-pasung oka pakasereng
                   (Halo Ineng…mo kamana dang? Pe pasung skali dapalia)

Ineng Della: E Alo…mapalawi-lawi’ iaku ke’ ko… Mange pe’ tumopok aku….
  
      (E Alo….beking malu jo pa kitia ngana. Mo pigi lei bacucu kwa’ kitia….)


Alo Iswan : E kende’eng keli si mangala’ung anio. Kityu re’e tumopok tou? Lewo’ re’e em pakapikir!

     (Eh dapa tako skali ini cewe’. Kyapa dang mo bacucu orang? Jaha re’e tu pikir-pikir)


Ineng Della : Semea’em ko. Iaku mange tumopok eng surat suara an TPS. Sumisir em bakil ta an DPR wo DPD

   (So sala ngana. Kitia mo bacucu surat suara di TPS. Mo pili torang wakil di DPR deng DPD.)


Alo Iswan : Oooooo….kuangku tumopok tou… Ne, seisia topokeng en nu?

(Ooooooo….kitia kira mo cucu orang. Kong, sapa tu ngana mo cucu?)


Ineng Della : E Alo… sa siitu iaku ke’ em makeila’. Catoro i peturu-turu’. JURDIL kine ku’a…hahaha.

      (E Alo….kalu itu kitia jo tu tau. Nda usa kase-kase tunjung. JURDIL kata kwa’….hahahha.)


Alo Iswan : JURDIL???????? Sapam i cena ya’na e? Ra’ica kelia’ang ku.

      (JURDI??????????? Apa tu barang itu e? Kitia nyanda tau.)


Ineng Della : O yakis. Kokaru’ ma’scola kine’ asaleke’ mawera-wera’ wo ma’lukut ke’ ang somoi.

        (O yaki. Itu ngana skola kata Cuma bermeng-bermeng kong dudu di blakang.)


Alo Iswan : ????????

    (??????????)


TUMOTONGKO, TUAMA MINAHASA?


[Oleh Iswan Sual]


Ineng Teteon   : Nimabingom aku e Alo. Sa muni en sisilen an telefisi.
                        (So bingo kita e Alo. Kalu bauni tu berita/cirita di telefisi.)

Alo Waworuntu: Kityu re’e? Sapa si nimema’ nico nimabingom?
                        (Kyapa dang? Apa tu yang beking ngana bingo?)

Ineng Teteon     : Kengsya ona aku semisir en tonaas am banua Indonesia e. Si esa tou kine Jawa, nta’an makainang tou Minahasa. Si esa tou Jawa, makaenda’ sina. Ta’ang em pa’ema’an na ulit wo rai’ca kele “tuang besar”. Casale’ na keli ma’ra’da’ se tou lengey wo se tou tekek.
                          (Bagimana ona kita mo bapili torang pe tonaas di negara Indonesia  e. Tu satu orang kata Jawa, mar punya mama Minahasa. Tu satu orang Jawa, punya dara Cina. Mar, tu dia ja beking butul deng nyanda sama deng “tuang besar”. Dia suka skali ja lia tu orang-orang susa deng kacili.)

Alo Waworuntu: E Ineng, sisireng mio’ kitiare si tou ta, tuama Minahasa. Mande weta’ lewo’ ase tou lengey ya nta’an tou cita sia. Poyo e Toar wo Lumimuut!!!
                          (E Ineng, pili kasana tu orang torang, laki-laki Minahasa. Biar besae pa orang kecil mar orang torang dia. Keturunan Toar deng Lumimuut!!!)

Ineng Teteon     : O kakaya’ka’ang re’e!!! Rai’ca rona sisireng ntou si ma’se’da’ se tou walina. Mande kakarapi, sa ma’se’da’ in tou, rai’ca sisirengku, e Alo.
                          (O beking kage jo!!! Nyanda bole mo pili tu orang yang ja makang orang walina. Biar tamang, kalu komang ja makang orang, kita nyanda mo pili, e Alo.)

Alo Waworuntu: E waya-waya’ang a ico re’e ya. Sa ku’a aku, lewo’ ato lo’or, karengan tou Minahasa, sisirengku.
                        (Mana-mana jo pa ngana dang. Kalu kwa kita, besae ato bagus, musti orang Minahasa tu kita mo pili.)

Ineng Teteon   : Orekey, rai’ca ki’im ku kityare makatonaas si tumotongko. Sa semisir sia, kele re’e mindo en owak ta ni esa.
                        (Bagimane e, kita nyanda suka komang mo punya tona’as tumotongko, ular=pemangsa. Kalu pili dia, so sama deng re’e mo ambe torang pe diri (nyawa) sandiri.)

Alo Wawaruntu: E Ineng, maile-ilek ko ma’doma’ e. Kityu re’e pa’kuanu sia tumotongko?
                          (E Ineng, bae-bae ngana ja bicara e. Kyapa re’e ngana ja bilang dia tumotongko/ular?)

Ineng Teteon   : E Alo, sa sia uli-ulit tou Minahasa, sia tumou tou. Sa sia matongko’ tou, tumotongko’ sia. Ailupamnu re’e si pa’kua i Alo Samratulangi, ‘si tou timou tumou tou.’
                        (E Alo, kalu dia butul-butul orang Minahasa, dia kase hidop orang. Kalu dia bajaha pa orang, ular dia. Ngana so lupa dang tu Alo Samratulangi ja bilang, ‘Tu orang, hidop for mo kase hidop orang.)

Alo Waworuntu: Ore’ karu’ aku e. Ulitem ko e Ineng. Rai’ca semea’ en iitu.
                          (O kasiang dang kita e. So butul ngana e Ineng. So nyanda sala itu.)



Keterangan:
·         Se’da’/sera’= Ikang. Semera’/seme’da’ berarti makan, beking ikang

·         Tumotongko= ular. Berasal dari kata tongko’. Dalam bahasa Indonesia berarti memagut. Ular ja serang orang deng cara “memagut”.

SUMOSO’ KUNTUNG



Oleh Iswan Sual*




Alo Wongkar      : Tabea….ambisa pe’ re’e? Urem pinangento-ngentoku…..
                             (Halo….dimana lagi re’e? So lama da tunggu-tunggu….)

Alo Sondakh       : O copus mi’i e Alo. Toyo’ oka rai’ca tina’nei e ku sa semoso’ en kuntung re’e cita…
                          (O kasiang akang kamari e Alo. Amper kitia nda dapa inga kalu mo nae kuntung torang…)

Alo Wongkar     : Orekei re’e ko e Alo. Tineleponemku kawengi e! ai-sms-ku ki’i…… kele cawana torona.
                              (Orekei…ngana Alo. Kitia so telepon tadi malam e! So SMS lei…sama deng nda guna.)

Alo Sondakh      : En e Alo. Yo makarua. Rona’ pe’ aku mange karapi kamo to?
                              (Iyo e Alo. So yanda mo kadua kali. Masi bole to kitia mo pigi sama2 deng ngoni to?)

Alo Wongkar   : Morak e tuama, rumepet! Engsa’, asale e ke’ merena-rena’. Ico oka em pengento-ngetoan.
                           (Capat e laki-laki, bacapat! Jang, Cuma baplang-plang. Korang ngana tu tunggu-tunggu)

Alo Sondakh      : Melur oka  eng sompoi ku’a aku wo mangem ya. Yo lemele’. Sedang mu’as en amo yo…
                          (Korang mo ator tu tas kwa kitia kong smo pigi ya. So nda mo mandi. Sedangkan mo cuci muka nyanda…)

Alo Wongkar      : Re’…mento’em meroma-roma. Morakem! Yorem, telo’o ami ku’a ko.
                              (He…brenti jo bicara-bicara. Capat! Smo amper torang mo kasetinggal ngana.)

Alo Sondakh       : En e Alo! E n e Alo…..mabaya’em aku….ang lalangem!
                             (Iyo e Alo! Iyo e Alo….so jabajalang kitia…so di jalang!

-------
Acateka’ mange si Alo Sondakh (Malawi’em)……
Pe sampe kasana tu Alo Sondakh (so malu)……


Ineng Sengkey  : O tare si Alo anio….kityu ra’ica mi’i wo’ondo oka????
                           (Tare’ tu Alo ini….kyapa nda datang beso’ jo????)

Alo Sondakh       : Te kitiare Ineng…..ca toro ku’a ma’bow e….ambi’iem ku’a en aku…
                             (Mato dang Ineng….ja kwa’ mara e….so disini kwa kitia…)

Ineng Sengkey  : Kengsya cita “ma-maju” sa cita ca ma’ta’nei en tempo. Sa am “Masa Permesta” nilutauengku.
                           (Bagimana torang mo maju kalu torang nda ba inga waktu. kalu masa Permesta kitia so tembak ngana.)

Alo Sondakh       : O kakaya’ka’ang! Ca to kityare maya’ merang cita? Sumoso’ ke’ ku’a eng kuntung…
                             (O tanda heran! Nyanda mo ba perang to torang? Cuma kwa mo nae gunung…..)

Alo Wongkar      : Memang ko penua’dang! Menowa-nowat ke’. Semea’em!tengkelengku tare an ta’del.
                            (Memang ngana korangajar! Cuma mamanyao! So sala! Kitia toki tare’ di testa.)

Alo Sondakh       : Ampung e Alo’….copus mi’i aku e Ineng….yo makarua!
                            (Ampung e Alo….kasiang akang kamari e Ineng…so nda mo kadua kali!

Alo Wongkar      : Makasiow sa’anu!
`                           (Mo kasambilang!)




*Penulis adalah seorang cerpenis, novelis, penyair Minahasa. Beberapa karyanya diantaranya cerpen, puisi, novel telah dibukukan. Bahkan kumpulan puisi “Permen untuk Bahu” telah diterjemahkan ke dalam bahasa Prancis dan dterbitkan di Paris tahun 2013. Karya-karnya seperti cerpen, puisi, cerita rakyat, artikel yang berbasis Minahasa telah banyak terbit di koran blog, Lokal Med ia Sulut dan SwaraKita. Dia juga telah menjadi editor buku sastra dan sejarah kampung dan jemaat gereja di kampungnya, Tondei. Penulis adalah penggerak Sanggar “TUMONDEI” Minahasa Selatan.

SUMENGKOT (Blayar)


Oleh Iswan Sual*



Alo Tambaani    : E Inang….O Amang….maya’am iaku ya….Makarangka’em en endo. Nimangem ona’ eng kapal.
                                (Ma’….Pa’….kitia smo pigi ya…So lebe tinggi tu matahari. So pigi sto tu kapal).

Amang                 : Pe’ kitiare e Alo. Ento’ena to kitiare ko.
                                (Mate dang Alo. Dia kwa mo tunggu ngana).

Alo Tambaani    : E Amang, tou sapa re’e iaku wo ento’on na? Waya ke’ ma’ke’et.
                                (Pa’, orang apa so kitia kong dia mo tunggu? Cuma tukang batifar).

Inang                    : Ma’ke’et, ta’ang sumicola kitiare to ko? O karu’ e Alo. Maile-ilek mange. Sa matawoiem, malo’o-lo’r am pa’tawoieng.
                                (Batifar, mar da skola to ngana? O kasiang kang  Alo. Lia-lia disana. Kalu so kerja, babae-bae di kerja).

Amang                 : En e Alo. Rai’ca wana iwe’e matua. Waya ke’ kemua, walung susuieng em bangko wo em balung kasiga’an.
                                (Iyo Alo. Nyanda ada tu orang tua mo kase. Cuma mo bilang, bekal ilmu lebe besar deri itu bekal harta).

Inang                    : Engsa ma’rombit oka’ an Jakarta. Sa yowana sapa-sapa, mareng! Ca toro malawi’. Engsa makana’ oka wo mate mio’. Ka’apa mate tou. O copusi’i! Mande lenge-lengei ke’ kita, sa ma’baya’ ang karondoran wo ang kasama’ang, kamangeng i Empung Opo Kasuruang.
                                   (Jang korang ja bapancuri di Jakarta. Kalu so nyanda ada apa-apa, pulang! Nda usa malu. Jang korang babatinggal kong mati kasana. Ato bunu orang. O kasiang kamari! Biar susa-susa jo torang, kalu ja bajalang di tre deng di bagus2, Tuhan mo berkati.)

Alo Tambaani    : En e Amang. En e Inang. Keila’ang ku ku’a en lo’or wo rai’ca. ta’ang, telo’om i kapal iaku.
                                (Iyo Pa’. Iyo Ma’. Kitia so tau tu bagus deng nda. Kapal smo kase tinggal kitia.)

Amang                 : Temuli moko asi apo’ ta. Moko kemua a sera. Weang era ko “towaku” ka’apa “karai i matu’a”.
                                (Singga kasa pa torang pe Tete deng Nene. Pigi babilang pa dorang. Dorang mo kase “roko” ato “pakeang orang tua”.)

Alo Tambaani    : Ro’nam. Ca’am iaku ma’ali-ali in cena ya’na. Aisaranim aku. Kityu mengat pe’ en cena ya’na e Amang.
                                (So bole. Jang kita mo bawa-bawa tu bagitu. So baptis kitia. Kyapa lei mo cari tu bagitu e Pa’).

Amang                 : E waya-waya’ang a ico re’e Ito’.
                                (Mana-mana jo dang pa ngana Ito’).



Keterangan:
* Tu panderuk ato penulis adalah cerpenis, penyair, sastrawan, budayawan deng penggerak di Sanggar “TUMONDEI” Minahasa Selatan. Depe novel, cerpen2 deng puisi2 so beking buku kong salalu ja kaluar di koran2 lokal (Media Sulut deng SwaraKita). Depe kumpulan cerpen “Permen untuk Bahu” so kase saleng deng terbit di bahasa Prancis taun 2012.
Amang= Papa
Inang= Mama

Towaku’ ato karai i matu’a= wentel/penjaga diri

SLAMATKAN YAKI


Oleh Iswan Sual



Pongkor           : E Wolai….nimange ambisa re’e ko na?
                        (E Yaki….da pigi dimana ngana dang?)

Wolai               : Nimange anuned in talung ya. Mange pe ambisa tare…?
                        (Da pigi di tenga utang noh. Mo pigi dimana  lagi dang tare…?)

Pongkor           : Nam ko memaya-maya’. Ampa’pa’an, keliang se tou maengat ico. Panter pateng era ko wo se’da’ang era.
            (Suda jo ngana babajalang. Lantaran, so banya orang ja cari pa ngana. Gampang dorang mo kase mampos ngana ko dorang mo beking ikang.)

Wolari             : O copusi’i aku e Kasuruang. Kityu se’da’ang era aku? Sapang eng kamengsea’angku mbai?
            (O kasuang akang kamari kita e Tuhan. Kyapa dorang mo beking ikang (makang) kitia? Apa dang kitia pe sala soh?)

Pongkor           : Pa’kua era ico kine melewo-lewo’ en tinanen i makatinanem.
                        (Dorang ja bilang ngana kata ja kase-kase rusak tu tanaman deri yang punya tanaman.)

Wolai              : O tongko’ong! Kityu re’e se tou keleystu ena?  Yorem pakasa en talung ema’angem era panguma’ang wo ro’ong era. Ne nimatekekem en talung em pakana’ang ami. Nimaka’pum en cayu si wuana pa’kaneng ami. Sa sera ma’bow aku ma’untep am panguma’ang era, we’ang tampa kami muse’ re’e ya.
                        (O tongko’ong! Kyapa dang tu orang-orang bagitu dang? Amper samua tu utang dorang smo beking dorang pe kobong deng kampung. Ne, so lebe kacili tu utang torang ja tinggal akang. So abis tu kayu yang depe bua torang ja makang. Kalu dorang mara kita ja maso dorang pe kobong, sadia akang tampa dang for torang mo batanam akang dang.)



====
Catatan:
Pongkor               : Ikang
Wolai                     : Yaki
Tongko’ong        : Patok (Ular) Kata ini ja bilang kalu torang mara.               



Kumang An Tampa Kasale-Sale’an (Makang Di Pesta)


Oleh Iswan Sual



ALO DENNI : MALAM BAE….KELIANGEM RE’E TOU AMBI’I.
                   (Selamat malam…..so banya re’e orang disini)

ALO SWADI: EN E ALO….PENGENTO-NGENTO’EN AMI KU’A KO, URE PE’ RE’E MI’I. NE, REMIOREM KAMI NIMA’KANG.
                  (Io e Alo….torang so tunggu-tunggu ngana, lama re’e lagi mo kamari. Ne, so lebe dulu torang.)

ALO DENI: YO WANA ONA’ SE ATELO’O A IAKU? TE KITIARE! TEMELEFONEM KU’A IAKU ASI PENANA’ANNU E…RAI’CA KINUANA?
                   (So nda ada ona tu kase tinggal/sisa pa kitia? ? Mate dang! So batelepon kwa kitia pa ngana pe bini e…dia nda bilang dang?)       

ALOW SWADI: ENG KA’DE’E….KUANG KU CAWANA KABAR. ANE, ACUAKU ASI INENG        WO AI SERE,  ‘META’EM TARE. ENGSA’ MAWURUK EN KAKANENG ANIO’’. KITYU RE’E RAI’CA AICUANU SA SI ALO TEMELEFONEM E INENG?
                  (Bagitu dang…kitia pe kira nda ada kabar. Ne, kitia so bilang pa ineng deng dorang, ‘bage jo tare. Jang smo busu tu makanan ini.’’ kyapa dang angko nda bilang kalu alo so batelpon e Ineng.)

INENG NOVI: E WETA E ALO. RAI’CA NI TUMIMBOI EN HP IAKU E….KELIANG KU’A EM PA’TAWOIENG AN DAPUR. KEILA’AN NU TO INCI?
                (O kasiang dang Alo. nyanda da pegang hp kitia e…..banya kwa tu ja kerja di dapur di dapur. Angko tau to kang?)

ALO SWADI: O RE’E. MIEM TARE E ALO. KELIANG PE’ KU’A. NIO’ SI BABI PUTAR, ERWE, WO SI TINORANGSAK. SA KO MASALE’ RIMUNDUK, NIO EM PE’DA’AL. INENG, AWESANG MI’I EN TU’TU’ E…..WO SI SE’DA’ KO’KO’. E  ALO…..KITYU RE’E PE’ LEMUKUT. OREKEI, INDONGEM EM PA’LUKUTAN YA’NA’…..YOREM MAWESU’ KAMI…EN TO ALO ACEL?
                (O re’e. marjo dang Alo. Masi banya kwa. Napa tu babi putar, erwe, deng tinorangsak. kalu ngana suka makang tu bakua, napa tu tinu’tuan. Ineng, tamba kamari tu nasi e….deng tu ikang ayang. E Alo….kyapa re’e blum dudu. Orekei, ambe jo tampa dudu sana…..smo amper kenyang torang…..iyo to Alo Acel?)

ALO DENI: MASERE-SERE KU’A AIAKU SA AWEANG PIRING.
              (Da balia-lia kwa kitia kalu ada piring.)

ALO SWADI: CAWANA RE’E? INENG O INENG….. YO WANA RE’E PA’KANENG EN NIO!

             (Nyanda ada re’e? Ineng e Ineng….so nyanda kote piring ini!)

MENGAT SE’DA’ ANG LAUR/MANCARI IKANG DI PANTE


Oleh Iswan Sual


Alo Kumokomba          : Tabea e Alo. Misam re’e.
                                    (Slamat pagi Alo. Mo kamana dang?)

Alo Makawulur           : Sa sere nu aku misam?  Rai’ca sinere nu iaku ma’ali-ali kelesi’i?
(Kalu ngana lia kitia mo kamana? Ngana nda lia dang kitia bawa-bawa tu bagini?)

Alo Kumokomba           : Koreng wo pesi. Mange re’e ona’ mengat sera’ ang lau’? Keliange’ re’e pongkor ambitu na?
                                      (Koreng deng gomala. Mo pigi sto bacari ikang di pante? Masi banya dang ikang di situ?)                                 

Alo Makawulur           : Meko pe ra’da’ang ya….
                                    (Mo pigi lia lei ya…)

Alo Kumokomba           : Mange karapi sei ko? Ro’na iaku mange karapi ico? Rai’ca wana ku’a sera’ laur kami. Semengso’em mengangang kawok, ulang wo kalowatang. Meta’ pe’ pongkor tare.
                                      (Mo pigi dengan sapa ngana? Bole kitia mo pigi deng ngana? Nyanda ada kwa ikang pante kami. So pastiu makang-makang tikus, udang deng babi utang. Mo coba tre’ ikang.)

Alo Makawulur           : Ro’na kitiare ya Kalo’.
                                    (Bole no Alo).

Alo Kumokomba           : Ento’ong re’e ya. Kemua pe’ asi Inang i toya’ang wo mindo pe’ walung. Ento’ong ni? Rai’ca ure ku’a.
                                      (Tunggu dang e. Mo babilang pa anak-anak pe mama kong mo ambe bekal dulu. Tunggu ne? Nyanda lama kwa.)    
   
Alo Makawulur           : En nde’e ya….
                                    (Iyo dang….)

Alo Kumokomba          : Muntep mbo mi’i tare an terung ami wo lemukut….
                                    (Maso dulu kamari tre di kami pe sabua kong dudu…)

Alo Makawulur           : Mate kityare ko e Alo! Wale, pa’kuangang nu ke’ ko terung.
                                    (Mate dang ngana Alo! Ruma, ngana cuma ja bilang sabua.)



KETERANGAN:
* Tu panderuk ato penulis adalah cerpenis, penyair, sastrawan, budayawan deng penggerak di Sanggar “TUMONDEI” Minahasa Selatan. Depe novel, cerpen2 deng puisi2 so beking buku kong salalu ja kaluar di koran2 lokal (Media Sulut deng SwaraKita). Depe kumpulan cerpen “Permen untuk Bahu” so kase saleng deng terbit di bahasa Prancis taun 2012.

Kalo= Alo